مهرهای اولیه و انواع آن
در خصوص مهر وساخت اولین مهرها برجسته بدست انسان و استفاده و کاربرد دقیق آن میتوان به هزاره چهارم قبل از میلاد اشاره کرد.
بیشترین آثار بدست آمده از نمونه های اولیه مهر برجسته به منطقه اور- اوروک و جمدت النصر برمی گردد که در ناحیه بین النهرین ( عراق امروزی ) نمونه های متفاوتی کشف و ضبط گردیده است .
بدون اغراق می توان گفت ساخت مهر با پیدایش انسان اولیه همگون است زیرا زمانیکه انسانهای اولیه بروی زمینهای گلی گام برمی داشتند اثر پا و شاید دست آنها روی سطوح گلی می ماند و پس از مدتی که خشک می شد می توانستند ردپا و یا اثرمنحصر بفرد خود را شناسائی و ردیابی کنند .
ساخت مهر با اندیشه و نیاز واقعی جهت ثبت و یا کنترل اقلام و یا بناها اولین بار بروی کتیبه های مختلف ، با ثبت نام یا تصویر پادشاه، حکمران ویا سازنده اثر صورت گرفته است .
درآثار بجا مانده از نیاکان ما روی آثار باستانی تصاویری ازخدایان یاپادشاه و همچنین الهه به چشم می خورد.
به مرور و طی زمان جوامع پیش از تاریخ با ثبت هویت و یا نفوذ خود از طریق نشانه ها و یا مهر های اولیه که عموما با نقش و نگار و خطوط هندسی و نامنظم صورت می گرفت سعی در تثبیت خود وتعیین حد و حدود خود نمودند . در اکثر مهرهای بدست آمده در مراکز باستان شناسی اطلاعات کاملی در خصوص سبکهای مهر حاصل گردیده است . سبکهای هنری و اقتصادی ازخصوصیات بارز مهرهای اولیه هستند .
در مجموع انواع مهر های پیش ازتاریخ به دو دسته عمده مهرهای مسطح و مهرهای استوانه ای تقسیم میگردد .
تشریح و توضیح هر دو دسته به شرح ذیل است .
-1مهرهای مسطح
همزمان با دوره آغازین عصر مس سنگی ایران (حدود 4500 ق.م) از نهشته های باستانی مرتبط با این دوران گونه مهرهای مسطح یافت شده اند .
مهر های مسطح دارای فرم و شکل مربع یا گرد با یک سطح محدب که دسته ای در پشت آن تعبیه شده است ، مورد استفاده قرا می گرفته است .
مهر مسطح دوره سیلک
عموما مهرهای مسطح روی قطعات گلی فشرده شده یا سنگ های سخت ساخته و پرداخته شده اند .
مهر مسطح
پس از ایجاد نقوش روی اجسام سخت و یا گل فشرده طرح مورد نظررا روی مواد نرم مانند گل ورز شده به آرامی قرار می دادند تا نقش بروی ماده نرم منتقل شود .
سپس ماده نرم را پس از ایجاد نقش به آرامی در مکانی منتقل میکردند تا خشک وسفت شود و در واقع نقش مهر روی سطح مورد نظر ایجاد شود .
مهر مسطح
لازم به ذکر است که در مهرهای مسطح نقش مایه های حکاکی شده بسیار محدود و ساده بودند که عموما شامل خطوط هندسی و علائم خاص می شدند . در خصوص مهرهای مسطح ذکر این نکته ضروری است جهت ایجاد یک سری تصاویر چندین مهر مسطح را با نقوشی متفاوت میگرفتند که در پی یکدیگر روی سطوح مورد نظر منقش می کردند . در این عمل ایجاد نقش به صورت پی در پی که به شکلی حرکت را تداعی می کرد ، صورت میگرفت .البته بین هر نقش که ضرب می شد فضای خالی نیز ایجاد می گردید.
مهر مسطح
2 -مهر های استوانه ای
مهر های استوانه ای همزمان با عصر مفرغ در دوران اواخر 4000 سال ق.م و هزاره سوم ق.م بیشتر در مناطق بین النهرین یافت شده است . همانگونه که از نام مهرهای استوانه ای مشخص است، این دسته از مهرها به صورت لوله یا استوانه ایستاده بوده اند .
در مهرهای عمودی قابلیت عبور ریسمان و نخ از داخل این استوانه ها موجود بوده است .
مهر استوانه ای
مهر های استوانه در مجموع دارای قابلیت بیشتری در ارتباط با خلق تصاویر و یا خطوط هندسی و اشکال را دارا هستند .
پیدایش و رواج مهرهای استوانه ای را می توان با پیدایش خطوط ابتدایی و تصویری (آغازایلامی) در بعضی مناطق فلات ایران معاصر همزمان دانست .
لازم به ذکر است که قدیمی ترین اثر مهر استوانه ای در ایران حدود 3000 سال ق.م در شوش یافت شده است .
مهر استوانه ای محل شوش خوزستان
(3000-2800ق.م )
